بررسی ادعای «دگرگشت زبان در آذربایجان»
یازار : رضا صيامي
+0 به یه ندیم / پسندیدم
1- طغرل بیگ سلجوقی سال ها قبل از شکست دادن رقیب غزنوی اش سلطان مسعود، با برادران و قبیله خود در آسیای مرکزی، در سرزمین بین دریاچه آرال و سمرقند بسر میبرد. آنها در حالیکه در دشت های آسیای مرکزی با هزاران اسب سوار ماهر و تیرانداز خود برای این یا آن امیر محلی میجنگیدند، جنگ و گریز با دیگر قبایل ترک را هم ادامه میدادند. هدف آنها که اساسا گله داری کرده پیوسته در حال کوچ و نبرد با دیگران بودند، احتمالا در درجه اول تامین خورد و خوراک قبیله و گسترش نفوذ و ثروت آن و شاید هم اسکان در جائی و ماوائی بود که هنوز معین نشده بود.
در این شرایط طغرل بیگ برادر خود «چاغری بیگ» را همراه با ۳۰۰۰ جنگجو برای یک «سفر اکتشافی» به سرزمین های ناشناسی فرستاد که میگفتند آباد و ثروتمند اند: آذربایجان و آناتولی. بعد از آنکه چاغری بیگ با بار های سنگین تاراج از ری، آذربایجان و حومه شهر وان امروزی ترکیه به آسیای مرکزی برگشت و تجارب خود را به طغرل بیگ تعریف نمود، احتمالا نطفه کوچ های بزرگ سلجوقیان و عموما قبایل ترک زبان به سوی ایران، از جمله خراسان و آذربایجان و همچنین آناتولی شکل گرفت. این در سال ۱۰۱۸ م بود.
تا سال ۱۰۴۰ م طغرل بیگ سمرقند، بخارا، هرات و نیشابور را فتح کرده بود. در همان سال، او با شکست دادن سلطان غزنوی بعنوان «پادشاه خراسان» در نیشابور تاجگذاری نمود. اولین موج بزرگ مهاجرت قبایل ترک به خراسان و بقیه نقاط ایران شروع شده بود.
در سال ۱۰۷۱ یعنی درست ۵۳ سال بعد برادر زاده طغرل بیگ، پسر چاغری بیگ و سلطان جوان سلجوقی آلپ ارصلان با شکست دادن نیروهای بیزانس در شهر ملازگرد (مالازگیرت) در شرق ترکیه امروز، دروازه «روم شرقی» یعنی بیزانس را رسما به روی قبایل ترک باز کرد. این اولین شکست بیزانس مسیحی از یک نیروی مسلمان بود.
بعد از آن به مدت پانصد سال و حتی بیشتر، طوایف و قبایل کوچک و بزرگ ترک از آسیای مرکزی رو بسوی ایران (بخصوص آذربایجان) و آناتولی گذاشتند. بنظر پژوهشگر معروف تاریخ ترکان و بیزانس کلود کاهن هیچ شکی نیست که قبل از این اولین موج کوچ هم، بعضی عناصر ترک به این منطقه نفوذ کرده بودند اما یقینا مرحله تعیین کننده «ترک شدن» منطقه با همین کوچ دوره سلجوقیان شروع شده و در آذربایجان و بخصوص آناتولی متمرکز گردیده و تعداد ترکانی که در آناتولی ساکن شده اند خیلی بیشتر از آذربایجان بوده است.
روایت عباس جوادی از آغاز دگرگشت زبان در آذربایجان[1]
2- ابوکرب (حاکم یمن) پس از تسخیر حیره و انبار به سوی موصل و آذربایجان حمله کرد و در آنجا با ترکان روبرو شد و آنها را شکست داد.
روایت طبری[2] و ابن خلدون[3] از شاهان یمن در دوران بشتاسب و بهمن پسر اسفندیار
3- در این سال (90 هجری) مسلمة بن عبدالملک به جنگ ترکان رفت و به منطقه باب الابواب (دربند) آذربایجان رسید و در آنجا شهرها و قلعه ها را فتح کرد.
روایت طبری از حوادث سال 90 هجری[4]
------------
متن شماره یک روایتی است از عباس جوادی زبان شناس و مورخ معاصر از آنچه که آن را آغاز دگرگشت زبان در آذربایجان می نامد. حوادث با دقت در کنار هم چیده شده اند که هیچ شک و شبهه ای در دل خواننده در حقیقت ماجرا ایجاد نگردد.
متن شماره دو روایت محمد بن جریر طبری و ابن خلدون از عصر بشتاسب و بهمن و حوادثی که شاهان یمن در این روزگار از سر گذرانده اند و متن شماره سه بخشی از حوادث سال 90 هجری به روایت طبری است.
محمد بن جریر طبری سال 224 هجری قمری (839 میلادی) در شهر آمل متولد شد و تحصیلات خود را از همان آغاز جوانی در ری، مصر و بغداد به انجام رساند و به احتمال قوی برای رفتن به شام و مصر از آذربایجان نیز عبور کرده است. طبری نگارش کتاب بزرگ «تاریخ الرسل و الملوک و اخبارهم و من کان فی زمن کل واحد منهم» که به تاریخ طبری مشهور است را در 48 سالگی یعنی در سال 885 میلادی آغاز کرده است. طبری در سال 885 میلادی یعنی 200 سال قبل از زمان ادعایی آقای جوادی برای آغاز مهاجرت ترکان به آذربایجان و شروع ترک شدن آذربایجان که 500 سال هم به درازا کشیده، ترک بودن ساکنان منطقه را می دانسته و آذربایجان را سرزمین ترکان نامیده است.
منابع:
[1] https://fa.wikibooks.org/wiki/%DA%86%D8%B4%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B2/%D8%AF%DA%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B4%D8%AA_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C
[2] تاریخ طبری، جلد 1، صفحه 404 – ترجمه تاریخ طبری، ابوالقاسم پاینده، 1352، جلد2، صفحه 79
[3] تاریخ ابن خلدون، جلد 1، صفحه 12
[4] تاریخ طبری، جلد 5، صفحه 226 – ترجمه تاریخ طبری، ابوالقاسم پاینده، 1352، جلد9، صفحه 57
