آچیق سؤز Açıq Söz

گرگ در باورها، فولكلور، ادبیات آذربایجان و ترك ها - قسمت دوم

روزی به درازای قرن

در بخش قبلی مقاله از رمان «قیامت» چنگیز آیتماتوف و نقش بارز گرگ در آن سخن به میان آمد. این بخش را هم با چنگیز آیتماتوف و رمان شاهكارش «روزی به درازای قرن» شروع می كنیم.
آیتماتوف در خلال این رمان بر اساس یك افسانه، آدمهائی را به تصویر می كشد كه مبدل به مانقورد شده اند. منظور از مانقورد، انسانهائی هستند كه با هویت ملی خود بیگانه شده و  بمثابه ستون پنجم دشمن بر علیه منافع ملی خود عمل می نمایند. این انسانها همان جنگ‌آورانی بودند كه به دست «یوآن یوآن»‌ها اسیر شده و سپس در یك طرح و برنامه و فرآیند زجرآور، كلیه حافظه و داشته‌های آنها را گرفته و تبدیل به برده می‌كردند.
برده‌ای كه نمی‌توانست گذشته‌اش را به یاد آورد و نمی‌دانست از «من» خود «بی‌خود» شده است. البته نه به معنای امروزی آن، بلكه انسانی بی‌حافظه و دور از عقل و معرفت كه حتی نزدیك‌ترین خویشاوندانش ترجیح می‌دادند او را به فراموشی سپارند. چونكه او به غیر از ارباب خود كس دیگری را نمی‌شناخت و تنها آرزویش سیر كردن شكم بود و برای به دست آوردن یك لقمه نان، به كثیف‌ترین كارها وادار می‌شد.
چنگیز آیتماتوف برای نشان دادن عمق تراژدی، مردی را به تصویر می كشد كه قادر به شناختن مادرش نمی باشد حتی او را دشمن پنداشته و به قصد كشتن او تیری از كمانش رها می كند و او را می كشد. آیتماتوف اینگونه انسانها را مانقورد می نامد. مانقورد در لغت به معنای  «گرگ ننگین» است. پروسه ای كه در آن مانقورد پرورش می یابد در علم روانشناسی شستشوی مغزی میگویند.

رازهای سرزمین من

در رمان «رازهای سرزمین من» نوشته دكتر رضا براهنی، گرگ اجنبی كش سبلان به عنوان منجی مردم وارد صحنه می شود. این رمان حكایت تاریخ آذربایجان است از زمان پیروزی فرقه دمكرات تا پیروزی انقلاب اسلامی.
بخش های كوتاهی از این رمان را باهم می خوانیم.:
در گفتگوی ‏كوتاه مترجم، گروهبان آمریكایی و پیر مرد دهاتی، «گرگ اجنبی‌كش» چنین معرفی ‏می‌شود:‏
‏«انشالله گرگ معمولی است.»‏
مترجم پرسید: «مگر گرگ، معمولی و غیر معمولی هم دارد؟»‏
پیر مرد گفت: «انشالله گرگ معمولی است. انشالله گرگ سبلان نیست.»‏
مترجم احساس كرد كه در لحن پیر مرد تلخی چندان زیادی هم ننهفته است. انگار پیر ‏مرد دوست داشت كه گرگ، گرگ سبلان باشد، ولی عكس ذهن خود را بیان می‌كرد.‏
مترجم پرسید: «گرگ سبلان با گرگ معمولی چه فرقی دارد؟»‏
پیر مرد گفت: «بهش می‌گویند: اجنبی‌كش. گرگ سبلان اجنبی‌كش است. یك بار قزاق ‏روس را كشت، همین چند سال پیش هم یك سرهنگ انگلیسی را كشت. به مردم ‏محل كاری ندارد، اگر همان گرگ باشد خداوند خودش به آمریكایی رحم كند. این گرگ ‏آدم را بازی می‌دهد، حتی شیطان هم نمی‌تواند از شرش خلاص شود.» (ص 43 ـ 42)
«... لباس نظامی آمریكاییش، 8 تكه پاره شده، دور جسدش ریخته بود. پوتین‌های ‏دیدیس پایش بود. بیشتر به آدمی می‌ماند كه بهش تجاوز شده باشد. دندان‌های ‏وحشی گرگ ، گلویش را دو تكه كرده بود ...‏
مترجم رفت به طرف پیر مرد:‏
‏«خوب این همان گرگ است؟»‏
پیر مرد گفت: «همان است. خودش است. همان اجنبی‌كش است. می‌دانید آقا مسألۀ ‏غیرت است.»‏
‏«غیرت؟ یعنی چه؟»‏
‏«وقتی ما بیچاره می‌شویم، كاری از هیچ‌كداممان ساخته نیست، رگ غیرت اجنبی‌كش ‏می‌جنبد.»‏
‏«شوخی می‌كنی! گرگ این حرف‌ها سرش می‌شود؟»‏
‏«نگاه كنید به جسد، ببینید سرش می‌شود یا خیر.» (ص 44)‏

گرگ سالی

در رمان «گرگ سالی» امیر حسین فردی كه خردادماه گذشته و پس از وفات نویسنده اش انتشار یافت نیز گرگ جایگاه ویژه ای دارد. گرچه از نظر فكری و دیدگاه سیاسی رضا براهنی و امیرحسین فردی، اختلافات بسیار زیادی دارند ولی تاثیر «رازهای سرزمین من» را می توان به روشنی در «گرگ سالی» مشاهده نمود.
هر دو اثر به انقلاب اسلامی می پردازند و در آذربایجان - اردبیل و اطراف كوه سبلان - اتفاق می افتند. «اسماعیل» قهرمان انقلابی رمانی به همین نام  از امیر حسین فردی در پایان داستان با توجه به شرایطی كه برایش پیش می آید و به خاطر مسائل امنیتی ناچار می شود پایتخت را به قصد زادگاهش ترك كندو در زادگاه خود قهرمان رمان «گرگ سالی» كه در واقع جلد دوم رمان «اسماعیل» است می شود. جالب اینكه زادگاه قهرمان داستان-اردبیل- همان زادگاه نویسنده است. «گرگ اجنبی كش» براهنی در داستان امیر حسین فردی هم هست. انگار به همین خاطر است كه در «گرگ سالی» امیر حسین فردی آمریكایی ها، مركز تحقیقاتی در سبلان تأسیس كرده اند كه با اصلاح نژاد گرگ های بومی آنها را چنان تغییر دهند كه به مردم بومی حمله كنند. اینجاست كه ناخودآگاه یاد «روزی به درازای قرن» چنگیز آیتماتوف و حكایت «مانقورد سازی» آن رمان می افتیم. رمان به مبارزه اسماعیل و دیگر مبارزان با آمریكایی ها و گرگ های آدمخوارشان می پردازد.

---------------------------------    ادامــــــــــــــــه دارد    ---------------------------------

مطالب مرتبط:

گرگ در باورها، فولكلور، ادبیات آذربایجان و ترك ها - قسمت اول