آچیق سؤز Açıq Söz

نگاهی نو به سهندیه شهریار

منظومه سهندیه شهریار شاهكار استاد است كه در سایه معروفیت جهانی حیدربابا قرار گرفته است. این منظومه  در پاسخ بولود قاراچورلو "سهند" شاعر بزرگ معاصر آزربایجان كه به فارسی گویی شهریار انتقاد می كرد سروده شده است. شهریار در ابتدای شعر از عظمت و بزرگی كوه سهند یاد می كند:

شاه داغیم ، چال پاپاغیم ، ائل دایاغیم ، شانلی سهندیم ،
باشی طوفانلی سهندیم.
باشدا حیدر بابا تك قارلا – قیروولا قاریشیب سان ،
سؤن ایپك تئللی بولود لارلا افقده ساریشیب سان ،
ساواشاركن باریشیب سان.
گؤیدن ایلهام آلالی سیررّی سماواته دئیه رسن ،
هله آغ كوركو بورون ،یازدا یاشیل دون دا گئیه رسن ،
قورادان حالوا یئیه رسن.

این بزرگی و عظمت را شایسته سهند شاعر هم می داند و یادآور می شود این دو با همنامی و اتحاد می توانند از كوه دماوند هم باج بگیرند:

آد آلیب سندن او شاعیركی ، سن اؤندان آد آلارسان ،
اؤنا هر داد وئره سن ، یوز اؤ مقابل دادآلارسان ،
تاریدان هر زاد آلارسان.
آداش اولدوقدا ، سن اونلا ، داها آرتیق اوجالارسان ،
باش اوجالدیقجا دماوند داغیندان باج آلارسان ،
شعرالیندن تاج آلارسان!
اودا شعرین ، ادبین شاه داغی دیر ، شانلی سهندی ،
اودا سن تك ، آتار اولدوزلارا شعریله كمندی ،
اودا سیمرغ دن آلماقدادی فندی،
شعر یازاندا قلمیندن باخاسان دور سپه لندی ،
سانكی اولدوزلار الندی ،
سؤز دئینده گؤروسن قاتدی گولو ، پوسته نی قندی ،
یاشاسین شاعیر افندی!

و به تعریف از سهند شاعر می پردازد و شعر او را بی همتا می خواند:

باخ نه حرمت وار اؤنون اؤز دئمیشی توك پاپاغیندا ،
شعرین تاجی اگیلمیش باشی دورموش قاباغیندا ،
باشیناساوریلان اینجی ، چاریق اولموش آیاغیندا ،
وحی دیر شعری ، ملك لردی پیچیلدیر قولاغیندا.
شهدی وار بال دوداغیندا.

سپس شخصیت سهند در ظلم ستیزی، ارتباط با مردم و تواضع او را می ستاید:

اودا داغلار كیمی شأنینده نه یازسام یاراشاندیر.
اودا ظالیم قوپاران قارلا ، كولك له دوروشاندیر.
قودوزا ، ظالیمه قارشی سینه گرمیش ، ووروشاندیر.
قودوزون كوركونه ، ظالیم بیره لر تك داراشاندیر.
آمما وجهینده فقیر خلقی اگیلمیش سوروشاندیر.
قارا ملتده هنر بولسا ، هنر له آراشاندیر.
قارالارلا قاریشاندیر،
ساریشاندیر!

و بعد قصه خود را بازگو می كند:

قاناد ایستر بو اوفوق، قوی قالا ترلانلی سهندیم

ائشیت اؤز قیصه می، دستانیمی، دستانلی سهندیم

از روزهای پس از سرودن و انتشار حیدر بابا می گوید. از روزهای سختی كه به گناه سرودن به زبان مادری مجبور به تحملش است. تعبیرهای شهریار نسبت به مسئولین رژیم گذشته و دایه های مهربانتر از مادر بسیار جالب است:

سنی حئیدر بابا او نعره لر ایله چاغیراندا

او سفیل داردا قالان تولكو قووان شئر باغیراندا

شئیطانین شیللاغا قالخان قاتیری نوخدا قیراندا

از حمایت های شاعران و مردم سخن به میان می آورد. اولین كمك از تركهای عراق و با منظومه "بابا گورگور" و حمایت بعدی از سهند، جوشقون و راحیم:

بابا گورگور سسین آلدیم، دئدیم آرخامدی ایناندیم

آرخا دوردوقدا سهندیم ساوالان تك هاوالاندیم

سئله قارشی قووالاندیم

جوشقونون دا قانی داشدی، منه بیر هایلی سس اولدو

هر سسیز بیر نفس اولدو

باكی داغلاری دا، های وئردی سسه، قیها اوجالدی

او تایین نعره سی سانكی بو تایدان دا باج آلدی

قورد آجالدیقجا قوجالدی

راحیمین نعره سی قووزاندی دییه ن توپلار آتیلدی

سئل گلیب نهره قاتیلدی

شهریار حمایت اصلی و تمام كننده را از سلیمان رستم شاعر بزرگ شمال آزربایجان می داند:

روستمین توپلاری سسلندی دییه بوملار آچیلدی

بیزه گول-غونچه ساچیلدی

قورخما گلدیم دییه، سسلرده منه جان دئدی قارداش

منه جان-جان دییه رك، دوشمنه قان-قان دئدی قارداش

شهریار سؤیله مه دن گاه منه سولطان دئدی قارداش

من ده جانیم چاغیریب: جان سنه قوربان دئدی قارداش

یاشا اوغلان سیزه داغ-داش دلی جئیران دئدی قارداش

ائل سیزه قافلان دئدی قارداش

داغ سیزه آسلان دئدی قارداش

و اتحادی كه حیدربابا بین آزربایجانی ها در همه جا از شمال تا جنوب به وجود آورد:

داغلی حئیدربابانین آرخاسی هر یئرده داغ اولدو

داغا داغلار دایاق اولدو

آرازیم آینا-چیراق قویمادا،آیدین شافاق اولدو

او تایین نغمه سی قووزاندی، اوره كلر قولاق اولدو

یئنه قارداش دییه رك قاچمادا باشلار آیاغ اولدو

قاچدیق، اوزله شدیك آرازدا، یئنه گؤزلر بولاغ اولدو

یئنه غملر قالاغ اولدو

یئنه قارداش سایاغی سؤزلریمیز بیر سایاق اولدو

وصل اییین آلمادا، ال چاتمادی عشقیم داماق اولدو

هله لیك غم سارالاركن قارالار دؤندو آغ اولدو

آرازین سو گؤلو داشدی، قایالیقلاردا باغ اولدو

ساری سونبوللره زولف ایچره اوراقلار داراق اولدو

یونجالیقلار یئنه بیلدیرچینه یای-یاز یاتاق اولدو

گؤزده یاشلار چیراغ اولدو

لاله بیتدی یاناغ اولدو

غونچا گولدو دوداق اولدو

نه سول اولدو، نه ساغ اولدو

عاقبت ظالم پس از اتحاد مظلومان:

ائلیمی آرخامی گؤردوكده ظالیم اووچو قیسیلدی

سئل كیمی ظولمو باسیلدی، زینه آرخ اولدو، كسیلدی

گول گؤزونده ن یاشی سیلدی

تور قوران اووچو آتبن قوومادا سیندی، گئری قالدی

اؤزو گئتدی تورو قالدی

شهریار هم از بسته بودن دست عدالت خواهان، در حالی كه راه های دغلكاری و ظلم باز است می نالد:

آمما حئیدربابا دا بیلدی كی، بیز تك هامی داغلار

باغلانیب قول-قولا زنجیرده بولودلار اودور آغلار

نه بیلیم بلكه طبیعت اؤزو نامرده گون آغلار

ایری یوللاری آچاركن، دوز اولان قوللاری باغلار

صاف اولان سینه نی داغلار

داغلارین هر نه قوچو، ترلانی، جئیرانی، مارالی

هامی دوشگون، هامی پوزغون، سینه لر داغلی، یارالی

گول آچان یئرده سارالی

اما اینها را موقتی می داند و امید عدالت و وعده ویرانی خانه ظلم را می دهد:

آمما ظن ائتمه كی، داغلار یئنه قالخان اولاجاقدیر

محشر اولماقدادی بونلار داها وولقان اولاجاقدیر

ظولم دونیاسی یاناركن ده تیلیت قان اولاجاقدیر

وای …! نه توفان اولاجاقدیر

شهریار سپس انتقاد سهند را در مورد  فارسی سرایی خود پاسخ می دهد و خود را سراینده درد و رنج ملت خود به زبان فارسی و گل سرسبد ابدی ملتش می داند و از آنهایی كه با تكیه بر تاریخ و نسب دروغین خود تاریخ  و تمدن درخشان دیگران را وحشی گری می دانند انتقاد می كند:

دئدین: آذر ائلینین بیر یارالی نیسگیلی یم من

نیسگیل اولسامدا گولوم بیر ابدی سئوگیلی یم من

ائل منی آتسادا اؤز گوللریمین بولبولو یم من

ائلیمین فارسیجادا دردینی سؤیلر دیلی یم من

دینه دوغرو نه قارانلیق ایسه ائل مشعلی یم من

ابدیت گولو یم من

نیسگیل اول چرچی یه قالسین كی جواهیر ندی قانمیر

مدنیت دبین ائیلیر بدویت، بیر اوتانمیر

گون گئدیر آز قالا باتسین گئجه سینده ن بیر اویانمیر

بیر اؤز احوالینا یانمیر

آتار اینسانلیغی آمما یالان انسابی آتانماز

فیتنه قووزانماسا بیر گون گئجه آسوده یاتانماز

باشی باشلارا قاتانماز

و در پایان این اطمینان را به سهند می دهد كه دیگر ظالمان نمی توانند كاری به كار او داشته باشند كه  او تاجی از حمایت ملتش به بلندی "سایه عرش اعلا" بر سر دارد. او فرزند "علی" است، همو كه مشعل هدایت به روشنایی هاست و منادی ایمان و حق. سپری محكم و شمشیری برنده دارد.

آمما منده ن ساری، سن آرخایین اول شانلی سهندیم

دلی جئیرانلی سهندیم

من داها عرش اعلا كؤلگه سی تك باشدا تاجیم وار

الده فرعونه قنیم بیر آغاجیم وار

حرجیم یوخ، فرجیم وار

من علی اوغلویام آزاده لرین مرد و مورادی

او قارانلیقلارا مشعل

او ایشیقلیقلارا هادی

حققه ایمانه مونادی

باشدا سینماز سیپه ریم، الده كوتلمز قیلیجیم وار

----------------------

مطالب مرتبط: