آچیق سؤز Açıq Söz

در سند زیر كه تصویری است از فرمان كریم خان زند به سال 1177 قمری حدود آذربایجان چنین آمده است:

ولایت آذربایجان از شیروان و قره باغ و دارالسلطنه تبریز و گنجه و نخجوان و قلمرو علیشكر(1) (2)

 جهت اطلاع آن دسته از افراد كه حدود آذربایجان را تا ارس می دانند و نامیده شدن جمهوری آذربایجان به این نام را بدعتی كه از سال 1918 راه افتاد. انشا اله در این زمینه اسناد دیگری نیز به تدریج منتشر خواهم كرد.

متن سند:

فرمان كریمخان

فرمان تعالی شد     آنكه در این اوان عمدة المسیحیه پادری فرنسیه حكیم وارد حضور و بعرض رسانید كه بموجب ارقام سلاطین جنت مقام صفویه انارالله برهانهم

همیشه پادریان فرنگیان و خلیفها در ممالك محروسه ایران خانه و جا و مكان داشته هر یك برسم و آئین خویشتن مشغول و تجار و سوداگران آنطایفه بتجارت قیام و عشور متوجهات حسابی خود را مهمسازی عمال حریت اعمال مینموده اند مشروط بر آنكه احدی از آنها مرتكب امری كه خلاف ملت مقدس اثنی عشره علیهم صلوات الله الملك الاكبر باشد بحسب ظاهر نكرده احدی را هم با ایشان رجوعی نباشد و هرگاه جماعت ارامنه بآنها ضرر و نقصانی رسانیده متعرض احوال آنها شوند بعد از ثبوت آنها را ترجمان نمایند و پادریان كرملیان و درنیكان و جروبت و كنجوخی واكوسی و غیره كه در ولایات آذربایجان از شیروان و قراباغ و دارالسلطنه تبریز و گنجه و نخجوان و قلمرو علیشكر دارالسلطنه اصفهان و الكاء فارس از شیراز و بندر عباس و سایر ممالك محروسه میباشند و در هر جا كه خواسته باشند و سكنی كرده هریك از ارامنه و عیسویان و اولاد ایشان كه خواسته باشند نزد ایشان آمد و شد كرده تعلیم بگیرند و درس بخوانند نیز ممانعت نكرده چنانچه جماعت مذكوره اموات خود را در مقامی كه بجهت مدفون آنها تعیین مینمایند بدستور و سنن دین خود برده دفن نمایند عایق و مانعی جهت آنها نباشد و امداد و اعانت لازمه آنها بعمل آمده احدی نسبت بایشان ظلم و ستم ننماید و در خصوص صدق ادعایات و غرض خود ارقام مذكوره را آورده بنظر رسانند لهذا عالیجاهان بیگلربیكیان عظام و حكام گرام و غیره عمال ولایات محروسه در خصوص امور مذكوره بنحویكه حسب الارقام سلاطین بشروط مذكوره مقرر شده از آنقرار معمول و عشور متوجهات حسابی تجار و سوداگران را باز یافت و تخلف از فرموده مبارك جایز نداشته مراعات ایشان را منظور دارند و در عهده شناسند.

تحریر فی شهر شوال المكرم سنه 1177

 

خلاصه و موضوع فرمان:عطف به فرمانهای صفوی، گرفتن اقامت برای ارامنه  و اروپاییان تسهیل می‌شود و آزادی انجام امور دینی برای آنان تسهیل می گردد.

---------

1-این سند در كتاب ها و نشریات زیر چاپ شده است

- مفخم، محسن. «اسناد و مكاتبات تاریخی.» بررسی‌های تاریخی ۲، ۳-۴ (۱۳۴۶): ۳۶۳-۳۶۶. ۳۶۵-۶۶

 -قائم مقامی، جهانگیر. یكصد و پنجاه سند تاریخی: از جلایریان تا پهلوی. تهران: چاپخانه ارتش شاهنشاهی ایران، ۱۳۴۸: ۱۰۳-۱۰۴.

 -اسناد و مكاتبات تاریخی: فرمان علی مرادخان -۲ صفحه - از ۱۵۱ تا ۱۵۲ و ۳۶۶- ۳۶۵نشریه بررسی‌های تاریخی - دی ۱۳۴۶ - شماره ۱۱. نویسنده: مفخم، محسن -وابسته به: نشریه ستاد بزرگ ارتشتاران- كمیته تاریخ نظامی. دو ماهنامه بررسی‌های تاریخی، تاریخ و تحقیقات ایرانشناسی، قطع: كتابی. هیئت رئیسه افتخاری: تیمسار سپهبد اسدالله صنیعی، تیمسار فریدون جم، دكتر عالیخانی. هیئت مدیره: تیمسار سپهبد غلامرضا ازهاری، تیمسار سپهبد علی كریملو، تیمسار سرلشگرحسین رستگار نامدار. هیئت تحریریه: آقای دكتر خانبابا بیانی، دكتر عباس زریاب خوئی، سیدمحمد تقی مصطفوی، سرهنگ دكتر جهانگیر قائم مقامی

 -قائم مقامی، جهانگیر، یكصد و پنجاه سند تاریخی از جلایریان تا پهلوی، تهران، چاپخانه ارتش، ۱۳۴۸.

 -آزربایجان ین تاریخ و مده‌نییه‌تینین بورژووا ساختالاشدیریجیلارینا قارشی. پروفئسور شوكه‌ت تاقییئوا، باكی.۱۹۷۸

------------

2- قلمرو علیشكر (همدان، ساوه، اراك، یك دوم كردستان، یك سوم كرمانشاه،...)