آچیق سؤز Açıq Söz

نگاهی نو به سهندیه شهریار

منظومه سهندیه شهریار شاهكار استاد است كه در سایه معروفیت جهانی حیدربابا قرار گرفته است. این منظومه  در پاسخ بولود قاراچورلو "سهند" شاعر بزرگ معاصر آزربایجان كه به فارسی گویی شهریار انتقاد می كرد سروده شده است. شهریار در ابتدای شعر از عظمت و بزرگی كوه سهند یاد می كند:

شاه داغیم ، چال پاپاغیم ، ائل دایاغیم ، شانلی سهندیم ،
باشی طوفانلی سهندیم.
باشدا حیدر بابا تك قارلا – قیروولا قاریشیب سان ،
سؤن ایپك تئللی بولود لارلا افقده ساریشیب سان ،
ساواشاركن باریشیب سان.
گؤیدن ایلهام آلالی سیررّی سماواته دئیه رسن ،
هله آغ كوركو بورون ،یازدا یاشیل دون دا گئیه رسن ،
قورادان حالوا یئیه رسن.

این بزرگی و عظمت را شایسته سهند شاعر هم می داند و یادآور می شود این دو با همنامی و اتحاد می توانند از كوه دماوند هم باج بگیرند:

آد آلیب سندن او شاعیركی ، سن اؤندان آد آلارسان ،
اؤنا هر داد وئره سن ، یوز اؤ مقابل دادآلارسان ،
تاریدان هر زاد آلارسان.
آداش اولدوقدا ، سن اونلا ، داها آرتیق اوجالارسان ،
باش اوجالدیقجا دماوند داغیندان باج آلارسان ،
شعرالیندن تاج آلارسان!
اودا شعرین ، ادبین شاه داغی دیر ، شانلی سهندی ،
اودا سن تك ، آتار اولدوزلارا شعریله كمندی ،
اودا سیمرغ دن آلماقدادی فندی،
شعر یازاندا قلمیندن باخاسان دور سپه لندی ،
سانكی اولدوزلار الندی ،
سؤز دئینده گؤروسن قاتدی گولو ، پوسته نی قندی ،
یاشاسین شاعیر افندی!

1-"یك هفته از 21 آذر گذشت، رفتیم مدرسه. دیدم نام مدرسه را كه 21 آذر مدرسه سی بود دوباره 15 بهمن كرده اند، مدیر جدیدی آمده بود، بچه ها می گفتند آقای رفعتی را گرفته اند، مدیر مدرسه در جلو صف به فارسی گفت: «بچه ها پیشه وری فرار كرد متجاسرین شكست خوردند و غائله تمام شد. پیشه وری رفت و زبانش را هم با خود برد! اكنون با هم می رویم تا مانده آثارش را نابود كنیم.» به صف شدیم و از كوچه تنگ، كه به كوچه میرزا حسین واعظ مشهور بود، گذشتیم. توی میدان گذر لیلاوا، آتش شعله می كشید، بچه های دیگر مدارس هم آمده بودند، یك یك كتاب ها را انداختیم تو آتش، مدیر جدیدمان به هر بچه ای كه كتابش را تو شعله می انداخت، یك شیرینی می داد. مدیران مدارس مواظب بودند كه كسی كتابش را پنهان نكند. حتما آن را بیندازد تو آتش، من هم كتاب هایم را انداختم تو آتش. آن روز بعد از مراسم "كتاب سوزان" مدرسه را تعطیل كردند. گفتند بروید خانه تان، فردا بیایید.

پدر تو خانه ناراحت بود می گفت: «آخر كتاب چه تقصیری داشت.» ... پدر می گفت: «روزنامه ای زبان ما را به مسخره گرفته، زبان تركی را زبان پیشه وری و زبان همسایه نام نهاده، آخر زبان چه ربطی به پیشه وری داشت، به همسایه داشت، مگر نسل به نسل با این زبان حرف نزده ایم؟...»

مادر گفت: «اینها خیال كرده اند كه تو ایران حتی تو دنیا فقط یك زبان هست. اگر به فرانسه هم بروند آن جا هم، تابلوها را به مسخره خواهند گرفت.» پدر خندید و گفت: «خانم مثل همیشه باز هم گل گفتی، حرف حساب زدی»"

نقل از: كتاب "برادرم صمد بهرنگی، روایت زندگی و مرگ او"؛ اسد بهرنگی؛ نشر بهرنگی؛ تبریز1378؛ صفحه 61

2- "امروز ساعت 11 و نیم قبل از ظهر از طرف دانش آموزان و دانشجویان شهر تبریز در میدان مقابل شهرداری جشنی با حضور عده ای بسیاری از اهالی شهر و مخبرین مطبوعات پایتخت و افسران ارتش و مامورین دولت برپا گردید و قبلا در وسط میدان آتش بزرگی افروخته بودند و مقدار زیادی كتب كلاسیك تركی را كه فرقه ننگین دمكرات چاپ كرده و به زور می خواستند به كودكان تدریس نمایند. در میان كف زدن و هورای حضار و فریادهای زنده باد اعلیحضرت شاهنشاه محبوب ما و پاینده باد جناب اشرف قوام السلطنه و محو باد دشمنان آذربایجان و نابود باد خائنین ایران، تمام كتابها را در آتش ریختند."

1324 نجو ایلین شهریور آیی نین 12 سینده، آذربایجان دموكرات فرقه سی تبریزده ایشه باشلادی. ایكی گون سونرا "آذربایجان" روزنامه سی ده فرقه نین خبرلر و افكارینین ناشری عنوانیله تبریزده یایینلاندی. میر جعفر پیشه وری نین "ایكی یول آیریجینده؛ بیزیم آخر سؤزومیز" آدلی مقاله سینی كی آذربایجان روزنامه سینین ایلك نومره سینده یایینلانمیشدی، بیرینجی دفعه اولاراق "آچیق سؤ‍ز" اوخوجولارینا سونورام. روزنامه نین رسم الخطی دییشیلمه ییب، قورونوب ساخلانمیشدیر.

تهراندان گلن خبرلر ایران خلق لرینین ایكی یول آیریجینده قرار دوتدیقلارینی گؤستریر. اوچ آی دان علاوه دیر كی مركزده رسمی و قانونی بیر حكومت یوقدور. اكثریت گوج ایله صدر حكومتینی و یا اونین نظیرینی خلقه تحمیل ایتمگه چالیشیر. ملی عنصرلر ارتجاع خطرینی حس ایدیب اكثریتین تدبیرلری ایله چوق جدی بیر صورتده مبارزه آپاریرلار.

محاربه نتیجه سینده میدانه چیخان ظاهری دموقراسی اصولینی بیله اونلار محو ایتمگه باشلامیشلار. ایشیتدیگیمیزه گؤره دموقراتیك جمعیت لر قدغن ایدیلمیش، آزادی خواه روزنامه لر قاپادیلمیشدیر. بو جریانی انگلتره خارجه وزیری نین ایران حقینده ایراد ایتدیگی نطقی قوه تلندیرمیشدر.

ظاهرده ارتجاعی جریانین شعارلاری چوق پارلاق و آلدادیجی دیر. بو، حقه بازلیق و شیادلیق ایله میدانه آتیلان شعاردر كی دالیندا دیكتاتورلیك، قولدورلیك و استبداد گیزلنمشدر.

بونلار میهن پرستلیك و استقلال پرده سی آلتیندا آزادلیق حركتنی پوزماغا چالیشرلار. مستر ایده و مستر بوین بو گؤستریشلر ایله گناهی ئوز متفق لری اولان شورالار اتفاقی نین اوستینه سالماغا چالیشرلار. شورالار اتفاقی نین سیاستیندن و جوابندن خبرمز یوخدور.

آنجاق بونی بیلیریك كی تمام بو تبلیغات آزادلیق حركتی نین قاباغینی آلماق، دموقرات دسته لری بیگانه پرستلیك ایله اتهام ایدیب میداندان چیقارماق مقصدیله باشلانمشدر.

بو تصادفی دگلدر كی سیدضیا و اونین طرفدارلاری مستر بوین و مستر ایده نین سؤزلرینی عیناً تكرار ایتمكده درلر. بونلارین هاموسی بیر چشمه دن سو ایچیر. ایرانده قَوی بیر ارتجاعی دولت یاراتماق او دولتین  نوختاسینی لندن سیاستمدارلاری نین الینه تاپشرماق نیتینده درلر. تازه بیر رضاخان، معاصر بیر ایران هیتلری وجوده گتیرمَگه چالیشرلار. آذربایجان جماعتی بو ماجرایه خونسردلیك ایله باخا بیلمز.

تمام آغیرلیق بیزیم آرخامیزا دوشمیشدر. هركس یئریندن تئز دورورسا آذربایجان حسابینه مقام قازانماق، وزارت و ثروت الده ایتمگه چالیشیر.

آذربایجان آزادلیق علمداری اولدیغی ایچون تهراندا چئوریلن فریلداغلارا قربان اولا بیلمز. بیز دموقراسی و آزادلیغی وار قوه مز ایله ساخلاماغا آند ایچمیشیك، تازه بیر هیتلر میدانه چیقسادا اونین آذربایجانا یولی اولا بیلمز، تازا رضاخانلیق فكرینه دوشن خائن لرین آذربایجاندا حاكمیت سورمك آرزوسی اورَكلرینده قالاجاقدر.

آذربایجان ئوزی ئوز ایشلرینی اداره ایتمگه قادردر. اگر تهران حقه بازلاری لندندن آلدیقلاری الهام اوزه ره آزادلیغی محو ایتمكده دوام ایدرسه لر بیز بیر قدم ایره لی قویوب تمامینه اورادان قطع رابطه ایتمگه مجبور اولاجاییق.

قوی مرتجع لر و آزادلیق و دموقراسی اصولی علیهینه چالیشانلار ئوز حسابلارینی دوشونسونلر و ئوز تكلیفلرینی بیر دفعه قطعی صورتده آلسینلار.

تهران حكومتی گرك بیلسین كی او ایكی یول آیریجینده دایانمیشدر، آذربایجان ئوز یولینی انتخاب ائتمیش، او، آزادلیق و دموقارسی اصولینه دوغرو گیده جكدیر. اگر تهران ارتجاع یولونی انتخاب ائده رسه خداحافظ بویوروب آذربایجانسیز یولونه دوام ائتسین. بودور بیزیم آخر سؤزوموز.

“آذربایجان قزئته سی، نومره۱، شهریور۱۴، ۱۳۲۴ه.ش”

---------

متن فوق از روزنامه آذربایجان، شماره یك، دوره دوم، 14 شهریور 1324 شمسی نقل شده است. رسم الخط روزنامه حفظ شده است.

شماره اول و دوم روزنامه آذربایجان- شهریور 1324- را می توانید از اینجا دانلود نمایید.

پان تركهای ایران چه كسانی هستند؟                           محمد بابائی

یكی از كاستی هایی كه سنت روشنفكری ایرانی از آن رنج می برد، عدم جسارت كافی در رویارویی با نقصان های موجود در سنت سیاسی دموكراسی خواهی در ایران است. روشنفكر ایرانی همواره از آخرین مباحث اجتماعی و فلسفی انسان محور و تعقل محور آگاه بوده است و بسیاری از وابستگان سنت روشنفكری در ایران اقدام به ترجمه ی این مباحث به زبان فارسی نموده اند؛ اما با نگاه به عملكرد بسیاری از اسامی نامی در این سنت، با نمودهای آشكاری از عدم درونی نمودن این ترجمه ها مواجه گشته و در وادی عمل شاهد چنان سخنان و كرداری از سوی روشنفكر ایرانی می گردیم كه هیچ سنخیتی با اصول بنیادین و آشكار دستاوردهای تمدن بشری در حوزه ی تعقل و حرمت انسان و آزادی ندارد.

یكی از قربانیان این كاستی موجود در سنت روشنفكری ایران فرقه ی دموكرات آذربایجان و در صدر آن مرحوم سید جعفر پیشه وری می باشد. فرقه ی دموكرات آذربایجان به رهبری سید جعفر پیشه وری در برهه ای از تاریخ ایران می رفت كه طلایه دار مدرنترین و زیباترین چهره از آزادی و دموكراسی گردد كه ناگه از سوی جریان هایی كه خود داعیه دار تجدد بودند مورد هجماتی واپس گرایانه گردید. سید جعفر پیشه وری علیرغم وجود اسناد مبرهن در استقلال عمل و فكر، به وابستگی متهم گردید و كشتار آذربایجانیان در چارچوب تمركزگرایی آهنین محكوم به انكار در صفحات تاریخ نگاشته شده توسط روشنفكر ایرانی گردید.

در نوشتار حاضر به بازخوانی رد اعتبارنامه ی سیدجعفر پیشه وری با تكیه بر اسناد مجلس شورای ملی آن زمان در مجلسی خواهیم پرداخت كه حزب توده را بر مسند چندین وزارت خانه نشاند و لیبرال ها در آن تشكیل فراكسیون دادند.

دنیز، گؤی، محبت                        نبی خزری

دنیزی هدیه وئریرم سنه

من دئدیم ، سن باخدین، سن گولومسه دین

گؤی لرین شفقی دوشدو اوزونه

من ایسه... گؤی لری وئریرم دئدین ...

آیریلدیق غریبه هدییه لرله

گؤی لر عشقین قدر منه عزیزدی

آیریلدیق دنیزله ، آغ لپه لرله

نئجه آپارارسان؟ دنیز دنیزدیر

دنیزی وئردیم كی ، سنه هدیه

گلدییم ساحیله گلسن بیرده

منی گؤرمه ینده او منم دییه

منیمله دانیشیب گوله سن بیرده

اگر گؤروشمه­ سك بیزه داغ اولار

دئدیم ، نئچه دفعه بئله دئدیم من

دنیز ساحیلینه قاییتماق اولار

گؤیلرین ساحیلی وارمی، گئدیم من ؟

دوشوندوم آیریلیق گلندن بری

 سن منیم عشقیمه چیراغ اولاسان

اونونچون وئردین می منه گؤیلری

مندن گؤیلر قدر اوزاق اولاسان ؟!

من بیر دنیزم كی ، عشقیم سحر دیر

سنی دوشونورم ، عزیزیم یئنه

منیم دالغالاریم خاطیره لردیر

قوی چاتسین قلبی­نین ساحیللرینه

اصیل محبت كی، بویوك هونردیر

جوشار عوممان كیمی تزه آرزولار

منیم دالغالاریم خاطیره لردیر

اوردا طوفان دا وار، بورولغان دا وار

دنیزم عشقیم دن قاچماق هدردیر

من كی آدلاییرام چؤلو ، چمنی

منیم دالغالاریم خاطیره لردی

گئجه ده ، گوندوزده تاپاجاق سنی

ایسته­ سن یوخونا گلرم سنین

گلرم دنیز كیمی

اوزونه اینجی لر چیله رم سنین

چیله رم دنیز كیمی

یولونا شفق لر سپه رم سنین

سپه رم دنیز كیمی

ایسته سن اوزوندن اؤپه رم هردن

اوپه رم دنیز كیمی

آدینی قلبینین ساحیللرینه 

یازارام دنیز كیمی

"سئویرم" سؤیله سن بیر آخشام منه

سو سارام ، سوسارام دنیز كیمی

دونیادا ساكیت لیك آرامادیم من

گونش كیمی پارلا

سحر كیمی گل

گؤیلر تك یوخوما گلمك ایسته سن

سن آیلی، اولدوزلو گؤیلر كیمی گل

آدلا قوجاغیندان گور توفانلارین

من باخیم آخشامدان سحره كیمی

آدلا آغ یولویلا كهكشانلارین

پارلاسین هر اولدوز خاطیره كیمی

گل قیش گئجه سینده

یاز سحرینده

دنیزی گؤی لردن آییرماق اولماز

سونسوز كایناتین اوفوق لرینده

سن گؤروش واختینی شیمشك لرله یاز !

من گرك نغمه تك سنی دینله ییم

سن منیم عشقیمله اوره ییمله سن

نه قدر گؤیلر وار، سن منیمله سن

نه قدر دنیز وار ، من سنینله یم